Stanari POS naselja u Hrvatskoj imaju vrlo podijeljeno viđenje kvalitete života u ovom tipu naselja te vrlo neujednačene uvjete života u njima na nacionalnoj razini i razini pojedinih gradova, pokazalo je istraživanje u sklopu znanstvenoistraživačkog projekta koji je Institut za društvena istraživanja u Zagrebu tijekom 2022. godine proveo u suradnji s Urbanističnim inštitutom Republike Slovenije iz Ljubljane.
Projekt je bio usmjeren na komparaciju kvalitete života u hrvatskim i slovenskim stambenim naseljima iz socijalističkog i postsocijalističkog razdoblja, a obuhvatio je 2236 kućanstava u odabranim naseljima dvaju slovenskih te četiriju hrvatskih gradova: u Ljubljani i Mariboru, odnosno Zagrebu, Splitu, Rijeci i Osijeku. Te rezultate pogledajte ovdje. U sklopu studije, čiji su autori Anđelina Svirčić Gotovac i Ratko Đokić, dodatno je na razini Hrvatske provedeno istraživanje u šest naselja građenih po modelu društveno poticane stanogradnje, među kojima je bila tzv. Zagrebačka stanogradnja kao što je primjer Novog Jelkovca u Zagrebu. Cilj je bio dobiti uvid u stanje u tim naseljima kad je riječ o kvaliteti života i razini opremljenosti u odnosu na druga hrvatska naselja.
U Zagrebu su, dakle, obuhvaćena naselja POS Špansko - Oranice i Sopnica - Jelkovec (Novi Jelkovec, naselje koje je primarno započeto kao POS, a zatim kao Zagrebačka stanogradnja), u Rijeci POS Drenova i Rujevica, u Osijeku naselje Uske njive, a u Splitu POS Kila. U anketi je sudjelovalo ukupno 207 stanara navedenih naselja.
Rezultati su pokazali da većina stanara, njih 58 posto, smatra da su uvjeti života u naseljima POS-a isti kao i u drugim naseljima, gotovo trećina njih (30,9 posto) smatra da su bolji, a manje od 5 posto da su lošiji.
Promatrano na razini svakog grada, u Zagrebu se pokazala slična situacija kao na nacionalnoj razini: 52,9 posto stanara smatra da su uvjeti života isti kao i u drugim naseljima, 35,7 posto - što je postotak veći od onog na nacionalnoj razini - smatra da su uvjeti bolji, a 5,7 posto uvjete ocjenjuje lošijima.
Anđelina Svirčić Gotova ističe kako su oba zagrebačka naselja bolje opremljena i potpuno urbanistički završena za razliku od naselja u drugim istraživanim gradovima, u kojima prateća javna i zelena infrastruktura nije zadovoljavajuća i čeka jedinice lokalne samouprave da, ovisno o mogućnostima, završe njihovu gradnju.
- Kao primjer može se istaknuti Novi Jelkovec u kojem je izgrađena čak i gradska knjižnica i čitaonica, koja je vjerojatno jedina takva javna institucija izgrađena od 1990-ih godina u nekom stambenom naselju. S druge strane, POS Špansko-Oranice kao vrlo hvaljeno i u urbanističkom smislu završeno naselje, svoju je dobru opremljenost ‘moralo dijeliti‘ s tržišno i komercijalno preizgrađenim susjednim dijelovima naselja poput Pavlenskog puta, koji su nastali kao privatna stanogradnja koja javnu i prateću infrastrukturu koristi upravo u POS naselju, čime se planirana infrastruktura dodatno iscrpljuje i iskorištava uvećanim brojem stanovnika i korisnika. Takvu situaciju dodatnog pritiska na postojeću opremljenost možemo vidjeti i od strane drugih novih naselja koji koriste infrastrukturu starih naselja, poput primjerice zagrebačke Jaruščice koja pritišće Remetinec - komentira Anđelina Svirčić Gotovac.
U Splitu je pak, gdje je istraženo samo jedno naselje POS-a, inače vrlo periferno i izdvojeno, mišljenje stanara podijeljeno. Većina stanara, ali znatno manje njih nego u Zagrebu, 38,7 posto, smatra da su uvjeti života u njihovu naselju isti kao u drugim naseljima. Otprilike za petinu njih, 22,6 posto, naselje POS-a bolje je od drugih naselja, ali za 16,1 posto je lošije u usporedbi s drugim naseljima. Onih koji nisu mogli procijeniti razliku između ova dva tipa naselja bilo je više od petine, čak 22,6 posto. Autori studije smatraju kako ti rezultati govore o neodlučnosti splitskih sudionika, ali i o mogućim nedostacima naselja.
U Rijeci je izraženo najveće zadovoljstvo POS naseljima: 50 posto ispitanih stanara smatra da je kvaliteta življenja u njima jednaka onoj u drugim naseljima, a njih 47 posto da je bolja. Preostalih 3 posto nije bilo sigurno i nije moglo procijeniti razliku između naselja POS-a i drugih naselja. U Osijeku, u naselju Uske njive, čak 95 posto sudionika smatra da su uvjeti života isti kao u drugim naseljima, a 2,5 posto da su bolji. No, u Osijeku je takvih stanova i najmanje na razini istraživanih gradova.
Što se tiče razine opremljenosti potrebnom infrastrukturom i pratećim institucijama naselja POS-a u sva četiri hrvatska grada, 58,1 posto stanara smatra da su njihova naselja jednaka drugim. No, četvrtina njih, 25,6 posto, smatra da su ta naselja bolje opremljena od drugih naselja. Istodobno ih ipak najmanje, 16,3 posto, smatra da su slabije opremljena ili imaju nižu razinu opremljenosti.
Na razini grada Zagreba gotovo jednak postotak sudionika istraživanja koji smatraju da su naselja iz programa poticane stanogradnje opremljena jednako kao i druga (48,5 posto), odnosno da su opremljena bolje od drugih naselja (47 posto). Onih koji smatraju da su opremljena lošije bilo je samo 4,5 posto.
U Splitu je zanimljivo to što se procjena sudionika pokazala potpuno suprotnom od one u Zagrebu: čak 58,1 posto smatra da su POS naselja lošije opremljena, 29 posto da su jednako opremljena u usporedbi s drugim naseljima, a 12,9 posto smatra da imaju veću razinu opremljenosti.
"Naselje Kila relativno je novo i gotovo uopće nema izgrađenu prateću infrastrukturu te stoga ovi rezultati ne iznenađuju", navode autori u zaključku studije.
Nadalje, u Rijeci tri petine stanara (59,1 posto) - što je više nego u Zagrebu - smatra da su naselja iz programa poticane stanogradnje jednako opremljena kao i druga, a 22,7 posto da su opremljena bolje. Nije zanemariv ni udjel sudionika, gotovo petina (18,2 posto), koji smatraju da su ta naselja opremljena lošije.
U Osijeku dominantna većina, čak 95 posto sudionika istraživanja, smatra da su naselja POS-a opremljena jednako kao i druga, a preostalih 5 posto da njihova naselja iz programa poticane stanogradnje imaju višu razinu opremljenosti.
