Sve do prije dvije godine braća Safdie bili su jedna od bolje čuvanih tajni američkog nezavisnog filma. Premda su prvi film snimili još 2007., dva njujorška brata bili su nepoznati čak i najupućenijim filmofilima.
A onda je 2017. canneski festival u glavni program uvrstio film braće Safdie “Good Times”. Bila je to kriminalistička drama o čovjeku (Robert Pattinson) koji svog mentalno zaostalog brata nastoji izbaviti iz nevolje nakon što je opljačkao banku. Kad je film 2017. prikazan, pred filmofilima koji do tada nisu poznavali rad dvojice njujorških Sefarda najednom su se razotkrili pravi, rasni filmaši. Bio je to film koji je demonstrirao živo pripovjedačko umijeće, sjajan smisao za ritam i umijeće da se filmskom formom dočara energična velegradska vibra.
Kad sam 2017. vidio “Good Time”, na pamet mi je pao Scorsese: ali - ne današnji Scorsese, okoštali i monumentalni klasik, nego rani, energični, pulsirajući Scorsese iz “Taksista” i “Mean Streets”.
Čini se, nisam bio jedini. Jer, među ljudima koji su u braći Safdie prepoznali Scorsesea našao se očito i - Scorsese sam.
Ratnerov dućan
Njujorški filmski doajen, naime, jedan je od producenata pod čijim je okriljem proizveden novi film njujorške braće. I ovaj je put riječ o kriminalističkoj drami, i opet o filmu koji je posveta urbanoj energiji New Yorka. Novi film Safdiejevih zove se “Uncut Gems” (Nebrušeni dragulji), a premijeru je imao ovaj vikend na Netflixu.
U filmu “Good Time” Josh i Ben Safdie za glavnu su ulogu uzeli ljepušana iz “Sumraka” Roberta Pattinsona i pokazali da se iza seks-simbola za tinejdžerice krije zapravo ozbiljan glumac. Sličnu čudotvornu transsupstanciju napravili su i u “Uncut Gems”. Za glavnu ulogu uzeli su često prezrenog i nimalo uvaženog komičara Adama Sandlera. Dali su mu najozbiljniju ulogu dosad i - pogodili.
U “Uncut Gems” Sandler glumi Ratnera, trgovca dijamantima koji drži mali dućan u njujorškom Diamond Districtu. Ratnerov je život, blago rečeno, kompliciran. Preljubnik je, pa čak plaća stan svojoj zaposlenici i ljubavnici (Julia Fox). Ratner ima i suprugu (Idina Menzel) s kojom je pred razvodom, no razvod je zapetljan jer su Ratnerov šogor i tast ujedno i njegovi poslovni partneri i vjerovnici. K tomu, Ratner se kompulzivno kladi i gubi velik novac pa mu na vrata navraćaju nestrpljivi kamatari. Usred tog meteža Ratneru u trgovinu stiže pošiljka za koju misli da će ga izbaviti iz nedaća. Riječ je o komadu nebrušenog opala koji je pod krajnje mutnim okolnostima pribavio iz rudnika u Etiopiji. Ratner opal kani ponuditi na aukciji, otplatiti njime kamatare i početi iz početka.
U Ratnerov dućan kao kupci navraćaju brojni poznati. Među njima je i slavni košarkaš Kevin Garnett (koji glumi sam sebe). Njega nebrušeni opal na prvu opčini. Nagovori Ratnera da mu ga posudi za vikend, a kao zalog mu ostavi svoj NBA prsten osvojen s Boston Celticsima. Ratner založi prsten od petka do ponedjeljka da servisira dug. Taj isti vikend Garnett će odigrati utakmicu karijere. Uvjeren je da mu opal nosi sreću i želi ga pošto-poto otkupiti. Tijekom naredna četiri dana oko etiopskog nebrušenog kamena zavrtjet će se vrtoglavi krimi zaplet u koji su upetljani kamatari, trgovci draguljima, NBA zvijezde, kockarnice, zalagaonice i sportske kladionice, a dva “mcguffina” (prsten i opal) prelaze iz ruke u ruku u ludim sižejnim obratima.
Nasilni finale
Scorsese nije ovdje spomenut uzalud. Film dvojice sirijskih Sefarda doista ima nešto od živahne mahnitosti ranih Martyjevih filmova. Kao i u mnogim Scorseseovim filmovima, i kod Safdiejevih dramsku dinamiku generiraju iracionalni likovi, spadala koja su sami sebi najveći neprijatelji i koji svojim nerazumnim odabirima usišu u problem i sebe i bližnje. No, Scorsese sigurno nije jedina referenca koja čovjeku pada na um kad gleda film dvojice Sirijaca. “Uncut Gems” još i više podsjećaju na Johna Cassavetesa, poglavito na njegovu “Smrt kineskog kladioničara” (1976.) s kojom “Uncut Gems” dijeli i temu (čovjek shrvan dugom), i manhattanski ambijent, i nasilni finale, a dijelom i stilsku srodnost.
Neuroza glavnog lika “Uncut Gems” je film koji opet demonstrira da su Ben i Josh Safdie naprosto - majstori svog posla. Dinamičnom montažom i kamere s ruke braća Safdie uspjela su stvoriti film konstantne tenzije u kojemu nema smiraja, film koji svojim ritmom rekreira neurozu glavnog lika, dočarava njegov život u škripcu koji ne prestaje. Premda je zaplet filma jako kompliciran, u njemu istovremeno nema ništa artificijelno. Redatelji ambijentiranjem i režijom postižu efekt prljavog, dokumentarnog realizma.
Vjerojatno najrizičnija odluka koju su braća donijela bila je ta da za glavnu ulogu uzmu prezrenog komičara Sandlera. Ali, oni su baš Sandlerov imidž bezazlenog tupsona sjajno upregli u funkciju glavnog lika. Sandlerov je lik, naime, upravo kolosalna štetočina i glupak, no nekom bezazlenom umiljatošću postiže da se bližnji na njega nisu u stanju čak niti ljutiti. Upravo nas zato i šokira završni obrat, koji vam nećemo odati, no koji vas zbilja izbaci iz cipela.
Uoči ovogodišnjih Oscara puno se pričalo o čak 24 nominacije koje su pale u krilo filmovima u produkciji Netflixa. Riječ je mahom o nominacijama za tri hvaljena filma - “Irca”, “Dva pape” i “Priču o braku”. Sva tri filma zavređuju uvažavanje - no, nepošteno je što su u sjeni i bez nominacija ostali Sandler i braća Safdie.